Từ hàng ngàn năm trước, nhân loại đã biết đến sự tồn tại và giá trị của trầm hương. Điều đó được ghi nhận trong rất nhiều quyển sách kinh điển, lâu đời nhất của các tôn giáo, trong y học và cả văn thơ.
Vậy trầm hương là gì? Có gì đặc biệt mà lại được ca tụng đến vậy. Mời bạn cùng Nhang Trầm Sạch tìm hiểu những kiến thức lý thú về sản vật được xem là đắt hơn vàng qua bài viết sau.
Mục lục
Tổng quan
Trầm hương từ xa xưa đã được biết đến như một nguồn tài nguyên khoáng sản quý giá và rất khó tìm. Về nguồn gốc, trầm hương trong tự nhiên được hình thành trên thân cây dó bầu. Và sự hình thành đó không hề dễ dàng.
Thực tế, cây dó bầu trong tự nhiên trải qua những điều kiện khắc nghiệt như bị côn trùng cắn phá, giông bão thậm chí là chiến tranh, liên tục phải tiết ra nhựa cây chữa lành vết thương. Quá trình đó trải qua hằng chục năm, thậm chí hằng trăm năm mới tích tụ hình thành lớp dầu dưới vỏ cây. Lớp vỏ cây thấm dầu tích tụ lâu ngày biến thành lớp gỗ màu nâu gọi là trầm hương.
Ở Việt Nam cây trầm tập trung nhiều nhất tại các khu rừng mưa nhiệt đới thuộc các tỉnh miền Trung trải dài từ Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế, đến Quảng Nam, Đà Nẵng. Những nước láng giềng của chúng ta như Camphuchia, Malaysia, Lào cũng có loại cây này.
Con người sau đó khai thác cây dó, tách vỏ cây và lấy phần gỗ trầm hương bên trong. Một cây dó cao 3 đến 4 mét có khi chỉ khai thác được 4 đến 5 lạng trầm hương.
Và không phải cây dó nào cũng cho trầm. Và cũng không phải chất lượng trầm khai thác từ những cây dó đều như nhau. Tuỳ vào điều kiện sinh trưởng, thổ nhưỡng, tuổi đời mà mỗi cây dó có thể tạo thành gỗ trầm có giá trị rất khác biệt.
Chúng ta hãy cùng tìm hiểu sự khác biệt đó là gì? Và làm thế nào để phân biệt các loại trầm hương.
Các cách phân loại trầm
Kỳ Nam
Kỳ Nam là phần gỗ trầm tích tụ lượng tinh dầu cực kỳ dồi dào. Các thớ gỗ có Kỳ có màu đỏ ánh kim. Do tích tụ nhiều dầu nên gỗ có kỳ thường ẩm ngay cả khi quan sát bằng mắt cũng nhận thấy được.
Có thể nhận biết được Kỳ Nam với trầm hương bởi Kỳ nặng hơn trầm. Khi cho vào nước, gỗ có chứa Kỳ sẽ chìm xuống nước trong khi trầm lại nổi lên.
Ta còn có thể nhận biết được Kỳ Nam bằng cách nếm thử vị của nó. Kỳ khi nếm vị đầu sẽ đắng, về sau sẽ chuyển sang ngọt, chua rồi cay. Khi nếm kỳ thật, lưỡi chúng ta sẽ bị tê từ 10 đến 20 phút.
Kỳ Nam có một mùi hương nồng ngào ngạt và cho dù được quấn phủ vẫn không giấu được mùi hương của nó. Mùi của Kỳ the mát như mùi bạc hà, nếu để gần mắt có thể làm xót mắt. Kỳ Nam khi đốt cho ngọn lửa xanh và khói bay thẳng và cao vút
Kỳ nam được phần thành 4 loại chính:
- Bạch Kỳ: đây là loại kỳ vô cùng hiếm. Đặc điểm là xung quanh thớ gỗ có lớp màu trắng như đường bám vào.
- Hắc kỳ: Có lớp dầu đen như màu hắc ín
- Thanh kỳ: Có màu ánh tím xanh
- Hoàng Kỳ: có sắc vàng, chất dầu cứng nặng
Hàm lượng tinh dầu trong Kỳ Nam cực kỳ cao hơn trầm rất nhiều nên giá thành của Kỳ cũng rất cao, gấp 10 đến 20 lần trầm bình thường. Hiện nay giá Kỳ Nam trên thị trường dao động từ 1 tỷ đến hơn 10 tỷ một kg.
Kỳ Nam thường được dùng để chế tác các loại trang sức quý giá như chuỗi hạt đeo cổ, đeo tay hoặc các mặt dây chuyền. Những sản phẩm trang sức từ kỳ có hương thơm đặc trưng và mùi thơm lưu lại hầu như vĩnh viễn.
Những nhà thương nhân giàu có đặc biệt yêu thích đeo trang sức chế tác từ Kỳ bởi những giá trị phong thuỷ mà kỳ mang lại. Tương truyền những ai sở hữu báu vật kỳ nam mang bên người sẽ vận hạnh hanh thông, luôn gặp may mắn và tài lộc.
Kỳ nam còn được dùng để chiết xuất tinh dầu và chế tạo thành các loại dầu thơm siêu đắt tiền. Người ta cho rằng nước hoa có kết hợp giữa kỳ nam và xạ hương có khả năng mê hoặc người khác giới.
Trầm Hương
Trầm hương là phần thân gỗ nhiễm dầu từ cây dó nhưng hàm lượng dầu ít hơn kỳ. Ngoài việc trầm nhẹ hơn kỳ, người ta còn có thể nhận biết trầm qua màu sắc. Trầm thường có màu vàng nhạt tới nâu. Gỗ trầm có những vân trầm rõ nét nằm xen giữa các vân gỗ, khi soi phóng lớn sẽ thấy các vân trầm bóng vì có nhiễm dầu.
Mùi thơm của trầm hương không bằng kỳ nhưng vẫn có hương thơm dịu nhẹ. Hương trầm sẽ khác nhau tuỳ thuộc chất lượng của cây trầm, điều kiện thổ nhưỡng và thời gian để hình thành trầm. Người ta có thể thử bằng cách đốt miếng trầm, nếu hương thơm toả ra dịu nhẹ, ít khói thì đó là trầm hương thật.
Trầm hương thiên nhiên được khai thác và chế tạo thành trang sức, các vật phẩm trưng bày. Trong y học trầm dùng chữa các chứng đau bụng, cảm mạo, tráng dương bổ thận.
Trầm hương tự nhiên cũng được phân thành 3 loại nhỏ.
- Trầm rễ: Trầm sinh ra ở phần rễ của cây dó. Có chất lượng trầm tốt, lượng tinh dầu cao, vào nước sẽ chìm.
- Trầm kiến: Trầm sinh ra từ phần gỗ tổn thương do bị kiến đục khoét. Lượng tinh dầu ít hơn trầm rễ nên khi cho vào nước sẽ nổi lơ lửng.
- Trầm mắt tử: Là trầm sinh ra từ những nhánh cây chết lâu năm. Có thành phần tinh dầu thấp nhất trong 3 loại.
Tốc trầm hương
Trầm tốc là trầm nhiễm dầu ít hơn kỳ và trầm hương do đó giá trị của trầm tốc cũng thấp hơn 2 loại còn lại.
Như đã biết cây dó khi bị tổn thương sẽ tự tiết ra tinh dầu để chữa lành vết thương. Lượng dầu này sẽ chảy một phần ra bên ngoài thân cây và loang ra các vùng gỗ khác trên cây. Trải qua một thời gian những vùng gỗ bên ngoài này cũng dần tích tụ dầu và hình thành tốc trầm.
Tốc trầm khi khai thác sẽ thường là một khối gỗ đặc chứ không có lỗ như trầm hương hay kỳ.
Tốc tuy ít quý hiếm hơn nhưng vẫn có những giá trị nhất định như vẫn toả ra hương thơm nên được dùng để chế tác thành các trang sức, vật phẩm trưng bày với mức giá phù hợp hơn với khả năng chi tiêu của đa số người dùng.
Ngoài ta, tốc trầm còn được dùng đẻ chế tạo ra các chế phẩm xông hương như các loại nhang trầm hương.
Phân loại tốc trầm. Có rất nhiều cách phân loại trầm tốc trong dân gian nhưng phổ biến nhất là 3 loại:
- Trầm tốc kiến: là trầm hình thành từ vết thương do sâu và kiến đục khoét trên thân cây dó. Màu gỗ nâu, vân mảnh, mùi dịu nhẹ. Trầm tốc kiến được phân thành các 4 tốc trầm khác là tốc đỉa, tốc dây, tốc hương, tốc pi.
- Trầm tốc banh: Một trong những loại trầm tốc tốt nhất, tinh dầu nhiều, nặng hơn các loại trầm tốc khác, vân rõ đẹp. Mùi hương đậm, độ lưu hương lâu.
- Trầm tốc bông: Là tốc có phẩm chất trầm kém nhất trong các loại tốc do thời gian nhiễm dầu quá ngắn. Do đó đặc điểm dễ nhận thấy là các vân trầm không đều mà thành từng mảng và mùi hương rất nhạt và khó nhận biết nếu không phải là người sành về trầm.
Trầm hương nhân tạo
Thời gian để hình thành trầm kéo dài rất lâu đến hàng chục năm. Thêm vào đó việc khai thác bừa bãi loại tài nguyên quý giá này dần đẩy cây dó bầu vào nguy cơ bị tuyệt chủng và cần được bảo vệ.
Ngày nay, để khai thác hiệu quả hơn nguồn tài nguyên trầm hương, hạn chế việc khai thác gây nguy hại đến môi trường tự nhiên, cùng với sự phát triển của khoa học công nghệ, người ta đã có những phương pháp thúc đẩy nhanh quá trình hình thành trầm ở cây dó. Các phương pháp được ứng dụng hiện nay bao gồm:
- phương pháp vật lý (gây vết thương cơ giới): cây dó được trồng tại các trang trại và người trồng sẽ gây ra các tổn thương trên thân cây bằng cách khoan và đục lỗ. Từ những vết thương cây sẽ tiết ra dầu lâu ngày dần hình thành trầm. Phương pháp này hiện nay khá hạn chế bởi tỉ lệ thành công thấp.
- phương pháp hoá học (sử dụng hóa chất): người trồng cây dó sau khi tạo ra những lỗ trên thân cây sẽ cho những loại hoá chất để kích thích sự hình thành trầm. Phương pháp này tuy cho khả năng hình thành trầm cao nhưng trầm sinh ra có thể nhiễm hóa chất và không an toàn cho sức khoẻ người dùng.
- và phương pháp sinh học (sử dụng men vi sinh). Trong đó, phương pháp sinh học được xem là có triển vọng nhất vì tỉ lệ thành công cao và trầm hương thu được có chất lượng tốt không bị nhiễm các hoá chất độc hại.
Trầm hương nhân tạo tuy không được đánh giá cao như trầm hương tự nhiên nhưng vẫn có những giá trị nhất định của trầm hương. Ngày nay trầm hương nhân tạo cũng được sử dụng nhiều trong việc tạo ra các sản phẩm trang sức trầm hương hay các chế phẩm từ trầm hương như nhang trầm, tinh dầu…
Xem phóng sự: Nghề trồng cây dó bầu tạo trầm hương
Phân biệt trầm miếng, trầm sánh, tốc trầm, giác trầm
- Trầm miếng
Là những mảnh gỗ đã nhiễm dầu và hình thành trầm. Sau khi khai thác những khúc gỗ trên thân cây dó, người ta sẽ tỉ mỉ gọt tỉa đi phần gỗ không có trầm. Phần có trầm được cắt thành những miếng nhỏ chính là trầm miếng.
Trầm miếng có cả tự nhiên và nhân tạo. Chất lượng trầm miếng trong tự nhiên thường tốt hơn và vì thế giá thành cũng đắt hơn.
Trầm miếng chủ yếu dùng để đốt xông thơm nhà cửa và rất được ưa chuộng bởi các gia đình giàu có bởi hương thơm thuần khiết và mang lại vượng khí cho ngôi nhà.
- Trầm sánh
Là loại trầm mà lớp dầu chỉ ăn vào một lớp vỏ mỏng trên thân cây. Khi khai thác không thể khai thác nguyên khối mà phải tách ra thành từng lớp mỏng và sau đó ghép lại bằng cách sử dụng một lớp keo.
- Giác trầm
Thông thường khi khai thác một khúc gỗ trầm, phần vỏ bên ngoài không có trầm sẽ được gọt tỉa bỏ đi. Kế đến là phần gỗ sát vỏ bắt đầu nhiễm ít dầu đó chính là giác trầm.
Giác trầm có lượng trầm thấp hơn cả trầm sánh nên thường là dùng để đốt xông thơm nhà cửa.
Phân biệt trầm hương thật và giả
Trầm hương thật
Trầm hương thật là gì
Trầm hương thật là trầm khai thác trên thân cây dó sống lâu năm, trải qua những tác động khắc nghiệt của thiên nhiên hoặc những tổn thương chủ định do con người tạo ra mà hình thành trầm.
Cách nhận biết trầm hương thật
Gỗ trầm thật có mùi thơm tự nhiên của tinh dầu trầm tích tụ, có những sớ vân trầm sống động rõ nét. Màu sắc từ vàng đến nâu từ tuổi đời và chất lượng trầm tích tụ.
Vân trầm trên thành phẩm như vòng trầm sẽ phân bố không đều, chỗ đậm chỗ nhạt.
Một cách nhận biết trầm thật đó là đốt một miếng gỗ trầm. Nếu hương thơm toả ra ngọt nhẹ, dễ chịu thì là trầm thật.
Trầm hương giả
Trầm hương giả là gì
Trầm hương giả đó là các loại gỗ không hề có nhiễm dầu trầm mà thay vào đó được xử lý hoá chất, ép dầu trầm cho bóng đẹp và thơm.
Cách nhận biết trầm hương giả
Trầm giả có mùi thơm gắt và nồng mùi hoá chất, màu sắc quá bóng và nhẵn. Khối màu hầu như đồng nhất chứ không có các sớ vân sắc sảo như trầm thật.
Một số loại trầm giả còn có thể được sử dụng công nghệ hay hoá chất để tạo vân trầm nhưng những vân này sẽ mờ nhạt chứ không nổi rõ như vân ở trầm thật.
Trầm giả khi đốt mùi như gỗ thường chứ không có hương dịu nhẹ lưu lâu như trầm thật.
Trầm hương nguyên chất và không nguyên chất
Trầm hương nguyên chất
Trầm hương nguyên chất là gì
Trầm hương nguyên chất là trầm khai thác từ những cây trầm lâu năm, gỗ có lượng dầu trầm tích tụ nhiều. Gỗ trầm sau khi khai thác được cất giữ nguyên trạng của nó mà không qua can thiệp xử lý gì.
Màu trầm vàng đến nâu tự nhiên, vân trầm nổi rõ, bóng, đẹp.
Cách nhận biết trầm hương nguyên chất
Để nhận biết được trầm hương nguyên chất thật sự cần sự hiểu biết và có thâm niên kiến thức về trầm. Nhưng nói một cách đơn giản để biết được trầm nguyên chất cần dựa vào màu sắc gỗ, vân trầm, mật độ và chất lượng vân trầm, mùi hương gỗ trầm khi đốt.
Trầm hương không nguyên chất
Trầm hương không nguyên chất là gì?
Là những loại trầm có nhiễm dầu trầm nhưng lượng dầu rất ít do cây mẹ chưa đủ tuổi hoặc nhiễm dầu chưa lâu mà đã khai thác.
Những loại trầm này dĩ nhiên có giá trị không cao như trầm nguyên chất nhưng được người bán cố tình xử lý với các hoá chất hay công nghệ để trông như trầm nguyên chất nhằm kiếm lợi nhiều hơn.
Cách nhận biết trầm hương không nguyên chất
Trầm không nguyên chất sẽ không có những vân trầm rõ nét như ở trầm nguyên chất và màu sắc sẽ rất nhạt. Mùi hương cũng sẽ không thơm được như trầm nguyên chất.
Còn nếu trầm không nguyên chất được xử lý thì mùi thơm sẽ gắt và nồng, những vân trầm cũng lem nhem chứ không nổi rõ ràng tinh xảo.
Công dụng của trầm hương trong đời sống
Chế tác thành trang sức
Vòng đeo tay bằng trầm hương hay chuỗi hạt trầm là những món trang sức đắt đỏ nhưng lại rất được ưa chuộng. Giá của những món trang sức mắc hay rẻ tuỳ thuộc vào chất liệu là trầm tự nhiên hay nhân tạo, trầm lâu năm hay chỉ là trầm tốc. Giá thành một chiếc vòng trầm có thể dao động từ 1 triệu đến vài chục triệu đồng thậm chí hằng trăm triệu đồng nếu được làm từ chất liêu trầm quý hiếm
Vòng trầm được yêu thích vì những vân gỗ trầm độc đáo, hương thơm giúp thu giãn tinh thần. Vòng trầm đắt một phần vì giá trị phong thuỷ của nó. Nhiều người tin tưởng vòng trầm sẽ mang lại vận số may mắn cho người sở hữu và đeo nó.
Nguyên liệu đốt xông thơm nhà cửa
Công dụng của trầm hương trong sản xuất ra các chế phẩm xông hương nhà cửa sang trọng rất được ưa chuộng trong đời sống người Việt Nam.
Các loại sản phẩm xông thơm từ trầm hương có thể kể đến như nhang trầm hương, trầm miếng, giác trầm, trầm bột, tinh dầu trầm.
Mùi hương từ trầm khi đốt lên ngọt nhẹ, tạo cảm giác thư thái dễ chịu. Hương trầm được cho là giúp tăng khả năng tập trung, có thể thanh tẩy các loại uế khí, tạo không gian ấp áp và tăng phúc khí cho ngôi nhà.
Công dụng của trầm hương đối với y học
Trầm hương là một nguyên liệu vô cùng quý giá trong y học với các công dụng tuyệt vời như chữa đau bụng, ốm vặt, các chứng tiểu không tự chủ. Trầm còn là dược liệu bồi bổ khí chất rất tốt cho nam giới.
Tình hình thị trường trầm hương hiện nay
Có lẽ câu thành ngữ trăm người bán vạn người mua dùng để miêu tả chính xác nhất sự nhộn nhịp của thị trường trầm hương hiện tại. Ngày càng có nhiều thương hiệu trầm hương từ tư nhân đến công ty, tập đoàn mới xuất hiện.
Điều may mắn là người tiêu dùng hiện nay đã có nhiều cơ hội và lựa chọn hơn cho những sản phẩm trầm hương chất lượng với giá cả hợp lý hơn. Sự phổ biến của trầm hương nhân tạo đã góp phần hạ giá thành của trầm hương và đưa các sản phẩm trầm hương đến người tiêu dùng.
Trầm hương nhân tạo cũng đã góp phần giúp giải bài toán nan giải về nguy cơ cạn kiệt nguồn tài nguyên trầm quý giá, giúp bảo tồn cây trầm đang đứng trước nguy cơ tuyệt chủng.
Các sản phẩm từ trầm nhân tạo ngày càng chất lượng và thừa hưởng được nhiều phẩm chất quý giá từ trầm hương thiên nhiên.
Tuy nhiên, bên cạnh đó đánh vào tâm lý một số người tiêu dùng vẫn chuộng giá rẻ hoặc chưa có nhiều kiến thức để nhận biết và phân biệt trầm hương, nhiều người vẫn cố tình pha trộn những loại hàng kém chất lượng để đánh lừa người tiêu dùng và trục lợi.
Hàng giả trầm hương xuất hiện trên đầy đủ các mặt hàng từ trang sức đến nhang trầm, trầm xông hương. Các sản phẩm giả không chỉ gây tổn thất về vật chất mà đáng quan ngại hơn, chúng lại tiềm ẩn những nguy cơ rất độc hại cho sức khoẻ người sử dụng.
Vì vậy, người sử dụng nên sáng suốt, cập nhật thông tin kiến thức và nhất là chỉ nên tin chọn mua sản phẩm từ những thương hiệu uy tín, có giấy chứng nhận nguồn gốc xuất xứ trầm để tránh tiền mất tật mang.
Xem thêm bài viết: Các tác hại khi dùng trầm hương sai cách
